TCTM – Mặc dù Việt Nam đang trong thời kỳ dân số vàng, với tổng số lao động trên cả nước rất lớn, nhưng chất lượng lao động chưa cao. Tỷ lệ lao động chất lượng cao của Việt Nam hiện đang ở mức thấp so với tương quan chung trong khu vực cũng như trên thế giới.
Từ năm 2018 tới nay, khi căng thẳng thương mại Mỹ và Trung Quốc gia tăng cùng với tình trạng đóng cửa kéo dài vì COVID-19 của Trung Quốc, Việt Nam được coi là một điểm đến tin cậy trong chuyển dịch chuỗi cung ứng và thu hút đầu tư nước ngoài. Chẳng hạn như, trong lĩnh vực công nghệ cao, Hàn Quốc đã ký biên bản ghi nhớ thành lập chuỗi cung ứng Việt Nam – Hàn Quốc về đất hiếm và khoáng sản cốt lõi.
Mới đây nhất, trong chuyến thăm Việt Nam, Tổng thống Mỹ Joe Biden cũng thông tin Mỹ sẽ hợp tác và hỗ trợ Việt Nam các lĩnh vực công nghệ chip, bán dẫn, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi xanh, đào tạo nguồn nhân lực; đặc biệt là tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị khu vực và toàn cầu.
Trước đó, hồi tháng 3/2023, phái đoàn 50 tập đoàn lớn của Mỹ cũng đã tới Việt Nam tìm hiểu cơ hội đầu tư, trong đó có những tên tuổi đáng chú ý như Apple, Microsoft, Boeing, Meta, Google,… Việt Nam đã trở thành một ngôi sao đang lên trong chuỗi cung ứng sản xuất toàn cầu.
Tính đến thời điểm 8/2023, dòng vốn FDI vào lĩnh vực sản xuất của Việt Nam đã cao hơn tổng từng năm trong ba năm gần đây. Trong khi phần lớn khoản đầu tư ban đầu đổ vào lĩnh vực dệt may và giày dép có giá trị gia tăng thấp hơn, Việt Nam đã nhanh chóng thăng hạng trong chuỗi giá trị, phát triển thành trung tâm lắp ráp điện tử quan trọng.
Dù chưa hết năm 2023, dòng vốn FDI chảy vào lĩnh vựa sản xuất của Việt Nam đã cao hơn tổng từng năm trong ba năm gần đây. Nguồn: CEIE, HSBC
Chỉ tính riêng 2 năm gần đây, Việt Nam đã đón nhận các dự án lớn hàng tỷ USD như dự án 6,4 tỷ USD mở rộng sản xuất của Samsung, dự án 4 tỷ USD của LG về xây dựng nhà máy điện thoại thông minh hay các dự án 2 và 2,5 tỷ USD của Sharp và Sunny Optical. Bất chấp suy thoái thương mại, xu hướng này mang lại hy vọng phục hồi cho Việt Nam khi chu kỳ kinh tế thay đổi.
Ở thời điểm hiện tại, các doanh nghiệp FDI trong ngành thang máy chủ yếu đầu tư vào hoạt động thương mại tại Việt Nam. Tuy nhiên, với dư địa phát triển của ngành cùng các chính sách thu hút đầu tư của Nhà nước, không loại trừ khả năng nhiều công ty, tập đoàn thang máy lớn lựa chọn Việt Nam làm điểm đến để xây dựng nhà máy sản xuất, các trung tâm nghiên cứu và phát triển (R&D).
Với định hướng thu hút các dự án công nghệ cao, công nghệ mới, có giá trị gia tăng cao, thách thức lớn nhất của Việt Nam vẫn nằm ở chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu của thị trường quốc tế.
Thực tế cho thấy, tỷ lệ lao động chất lượng cao của Việt Nam hiện đang ở mức thấp so với tương quan chung trong khu vực cũng như trên thế giới. Theo Tổng cục Thống kê, lực lượng lao động đã qua đào tạo từ trình độ “sơ cấp” trở lên năm 2022 ước tính khoảng 26,44%.
Như vậy, trung bình khoảng 4 lao động thì chỉ có 1 người được đào tạo kỹ năng nghề. Sự mất cân bằng này dẫn đến nhiều hệ lụy, dù tổng số lao động trong độ tuổi lao động trên cả nước rất lớn (sơ bộ năm 2022 là 51,7 triệu người) nhưng chất lượng, trình độ lại hạn chế và liên tục biến động.
Tính tới thời điểm tháng 8/2023, doanh nghiệp đông lao động nhất TP HCM là Pouyuen đã trải qua ba lần cắt giảm công nhân trong năm với tổng số lượng hơn 9.000 người
Thị trường lao động Việt Nam còn đang tồn tại nhiều vấn đề mà lâu nay chưa giải quyết được, điển hình như nhu cầu tuyển dụng lao động phổ thông và lao động kỹ thuật đều không ổn định. Phần lớn lao động phổ thông được tuyển dụng chủ yếu nhờ vào yếu tố trẻ và khỏe nhưng họ nằm trong nhóm nguy cơ mất việc cao. Còn lao động kỹ thuật lại khó tuyển dụng bởi chất lượng đầu ra của đào tạo còn nhiều hạn chế.
Trình độ học vấn thấp cũng là một trong những yếu tố khiến Việt Nam có năng suất lao động thấp nhất trong khu vực, chỉ cao hơn Campuchia (gấp 2,4 lần); Myanmar (gấp 1,6 lần) và Lào (gấp 1,2 lần) – theo báo cáo “Năng suất lao động của Việt Nam giai đoạn 2011-2020: Thực trạng và giải pháp” của Tổng cục Thống kê.
Tỷ lệ lao động từ 15 tuổi trở lên đã qua đào tạo từ trình độ sơ cấp trở lên tại Việt Nam đang được cải thiện dần qua các năm nhưng vẫn đang ở mức thấp so với tương quan chung trong khu vực
Đối với thực trạng ngành thang máy, năng suất lao động của ngành thang máy Việt Nam không cao bởi phần lớn các doanh nghiệp vẫn sản xuất theo hình thức gia công, lắp ráp, tức là mua thiết bị, linh kiện từ nước ngoài, sau đó lắp ghép với giá trị gia tăng rất nhỏ. Sản phẩm được tạo ra không tới từ thành quả của nghiên cứu và sáng tạo.
Bên cạnh nguyên nhân khách quan đến từ nền công nghiệp phụ trợ còn nhiều hạn chế, một nguyên nhân khác đến từ bản thân doanh nghiệp Việt đang thiếu vắng sự đầu tư bài bản vào nghiên cứu, phát triển công nghệ thang máy.
Về phía con người, nhân lực hoạt động trong ngành thang máy chưa thực sự được chú trọng, chưa có cơ sở đào tạo nào được cấp phép đào tạo ngành thang máy. Trong khi chưa có chương trình đào tạo, trường đào tạo chuyên ngành kỹ thuật thang máy, các doanh nghiệp thường phải tuyển dụng sinh viên tốt nghiệp các chuyên ngành như điện, điện tử, điều khiển tự động,… ở các trường đại học, cao đẳng kỹ thuật sau đó tự mở các khóa đào tạo nhân lực.
Việc chưa có chương trình đào tạo kỹ năng nghề thang máy khiến cho người lao động chưa phân cấp được thu nhập từ đó tạo động lực phấn đấu nâng cao năng lực của bản thân cũng như chất lượng công việc. Nếu không có giải pháp quyết liệt, năng suất lao động của Việt Nam sẽ bị tụt hậu xa hơn các quốc gia trong khu vực, nguy cơ lãng phí nguồn nhân lực của thời kỳ dân số vàng là hiện hữu.
Trong bảng xếp hạng năng lực cạnh tranh 4.0 của Diễn đàn Kinh tế thế giới năm 2019, tại trụ cột 6 về nhân lực, kỹ năng của lao động Việt Nam chỉ đứng thứ 93 so với 140 nền kinh tế được đánh giá. Nhiều chuyên gia nhận định là nếu không có giải pháp điều chỉnh, thị trường lao động của Việt Nam sẽ chỉ đi ngang kèm theo đó là bẫy thu nhập trung bình.
Đọc thêm: Lo ngại lao động Việt Nam rơi vào ‘bẫy kỹ năng thấp, thu nhập tồi’
Lo ngại lao động Việt Nam rơi vào ‘bẫy kỹ năng thấp, công việc tồi’
