TCTM – Tự đánh giá về bản thân, mỗi chúng ta hẳn đã vô tư bào chữa cho mình rằng mọi quyết định ta đưa ra đều rất “lý trí”. Quả thật, lý trí là điều duy nhất để phân biệt chúng ta với loài khác trên hành tinh này.
Tuy nhiên, liệu chúng ta có thực sự lý trí?
Nếu được hỏi lý do lựa chọn bột giặt, các bà nội trợ thường lý giải rằng “Căn cứ vào thành phần của bột giặt, có nhiều chất…” hoặc khẳng định qua quan sát thực tế quần áo sau khi giặt thấy sạch nên tin dùng.
Thế nhưng trong một thí nghiệm bí mật quan sát hành vi của người tiêu dùng, kết quả cho thấy các bà nội trợ đều vô thức “đưa lên mũi ngửi” sau mỗi mẻ quần áo được giặt. Loại nào thơm hơn, họ cảm thấy quần áo sạch hơn và tin rằng loại bột giặt đó tốt hơn những loại khác.
Và thế là các nhà sản xuất bột giặt chỉ việc cho thêm thành phần thơm vào bột giặt chứ không cần cải tiến về chất làm sạch, kết quả là doanh số tăng vọt theo “độ thơm”. Tương tự với kem đánh răng có nhiều bọt hơn sẽ tạo cho bạn cảm giác loại này tốt hơn loại kia.
Thang máy cũng không nằm ngoài câu chuyện này.
Trong nhiều năm tiếp xúc với khách hàng mua thang máy Việt, hầu hết những lời đánh giá thang máy tốt đều như thế này: “Thang này đi êm thế nhỉ”, “Thang này chạy nhanh thế”,…
Thực ra, thang máy chạy êm hay nhanh chưa thể hiện được tiêu chuẩn cần thiết cơ bản của thang máy, nó phải là ổn định và an toàn.
Châu Âu là khu vực có yêu cầu cao về độ an toàn của thang máy, thế nhưng nếu sang tận châu Âu và đi thang máy của họ có thể khiến bạn giật mình khi khởi động hoặc dừng vì “giật đùng đùng”. Nhưng người sử dụng tại khu vực này không quan tâm đến điều đó, quan trọng là thang máy có an toàn hay không mà thôi.
Nếu muốn thang máy chạy êm thì có rất nhiều thủ thuật. Ví dụ như cài đặt thời gian thang về tầng dài hơn, khi thay đổi tốc độ tăng và giảm tốc “rất mượt” nhưng liệu mạch an toàn của thang có bị “câu tắt” hay không? Cửa tầng của thang máy có được thử nghiệm và đạt tiêu chuẩn va đập hay không? Hệ thống phanh có chịu được theo tiêu chuẩn hay không?
Tất cả đều có quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật và các linh kiện phải được thử nghiệm để đạt các tiêu chí đó.
Tuy nhiên, ở Việt Nam chúng ta hiện chưa quan tâm đúng mực vì nhiều lý do, một phần vì chưa có bất kỳ phòng lab nào kiểm tra tiêu chuẩn cáp, cửa,… ngoài ra còn vì sự tin cậy về độ uy tín của các chứng chỉ. Và đa số người tiêu dùng cũng không hiểu và biết phải tin ở đâu, hỏi ai,…
Hồ sơ CO (chứng nhận nguồn gốc), CQ (chứng nhận chất lượng và số lượng) nhập khẩu thang máy nguyên chiếc từ Ý vào Việt Nam ghi rõ tên khách hàng, tên nhà sản xuất, tên nhà nhập khẩu, có đầy đủ mã số để tra cứu trực tuyến bản gốc trên trang thông tin của Phòng Thương mại Châu Âu
Do vậy, khi mua sắm, mọi người thấy rất hoang mang và lo lắng giữa rừng các nhà cung cấp, cùng với những lời có cánh. Nhưng rất có thể khi hỏi các nhà cung cấp về các chứng nhận kiểm tra linh kiện đạt các tiêu chuẩn của EN (Tiêu chuẩn Châu Âu), JIS (Tiêu chuẩn Nhật Bản), ASTM (Tiêu chuẩn của Hiệp hội vật liệu và thử nghiệm Hoa Kỳ),… không cung cấp được cho bạn.
Nếu căn cứ được lựa chọn mà chỉ dựa trên việc thang máy lúc đi có “êm” hay không, “cậu bán hàng” có “lương thiện” hay không, công ty có “hoành tráng” hay không,… thì xin thưa, luôn có những bộ môn “đọc vị khách hàng” để thao túng bạn.
Do vậy, phải chăng ngay cả khi bạn tự hào về sự lý trí mỗi khi đưa ra quyết định thì bạn cũng vẫn đang hoàn toàn cảm tính? Êm hay rung/giật cần dựa trên căn cứ là các chỉ số được đo bằng các thiết bị máy móc, đối chiếu với mức độ cho phép của quy định thì mới thực sự là hàng tốt, không phải dựa trên cảm giác của chúng ta.
Bảng tiêu chuẩn về độ ồn , độ rung và độ giật thang máy trong Tiêu chuẩn cơ sở TCCS 01:2023/VNEA theo ISO 8100–34:2021 (Lifts for the transport of persons and goods Part 34: Measurement of lift ride quality – Thang máy vận chuyển người và hàng hóa – Phần 34: Đo chất lượng thiết bị thang máy)
Nhưng cũng đừng lo lắng, tác giả Richard Thaler cũng đã đưa ra một công trình nghiên cứu đồ sộ và rất thú vị trong ngành kinh tế mang tên “Tất cả chúng ta đều hành xử cảm tính”. Cho nên, cảm tính là bản năng của con người.
Điều khiến chúng ta có thể vượt lên sự bản năng đó là tìm hiểu về những thước đo, công cụ, quy chuẩn,… để lý tính quá trình đưa ra quyết định. Chỉ khi đó, chúng ta mới thực sự tự hào mình đích thực là loài duy nhất được gọi là “Homo sapiens – người tinh khôn” trên trái đất này.
