TCTM – Nước mưa, triều cường, ngập lụt hay rò rỉ nước từ hệ thống kỹ thuật có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới hệ thống thang máy như chập điện, ăn mòn, hư hại thiết bị và mất an toàn cho người sử dụng. Bài viết này phân tích rủi ro kỹ thuật – an toàn và quy trình kiểm tra, thử nghiệm theo tiêu chuẩn trước khi vận hành thang máy sau mưa lũ, ngập lụt hoặc bị ẩm, thấm nước.
Theo quy định kiểm định định kỳ tại một số quốc gia (như Thổ Nhĩ Kỳ), khi phát hiện có nước trong hố thang, thang máy sẽ bị dán nhãn xanh – tức là có lỗi nhẹ nhưng vẫn được phép sử dụng trong thời hạn từ 12 đến 48 tháng. Tuy nhiên, nước trong hố thang tiềm ẩn nguy cơ gây chập điện tại các thiết bị điện đặt ở khu vực này.
Về kỹ thuật, nước trong hố thang có thể gây ngắn mạch hoặc rò điện ở các thiết bị điện đặt tại khu vực này, như công tắc giới hạn, hộp đấu dây, bơm chống ngập hay chiếu sáng hố thang… Khi xảy ra rò điện hoặc ngắn mạch, dòng điện tăng đột ngột khiến các thiết bị bảo vệ (MCB, MCCB, ELCB) sẽ tự động ngắt nguồn để bảo vệ mạch điện, khiến thang dừng đột ngột và cabin có thể bị kẹt giữa tầng, dẫn tới người có thể bị mắc kẹt trong cabin thang máy.
Trong một số trường hợp, cường độ dòng điện tức thời cao hoặc do các trang bị điện bảo vệ đã cũ hoặc tính chọn thiết bị sai có thể dẫn tới các mạch điện tử và bo mạch điều khiển bị chập cháy, khiến thang máy hư hỏng, ngừng hoạt động.
Các tiếp điểm an toàn được lắp ở đáy giếng thang có nguy cơ hư hại cao nhất. Sự cố ngắn mạch hoặc rò điện tại các tiếp điểm an toàn có thể làm hư hỏng hoặc ảnh hưởng tới các bo mạch ở trên tủ điều khiển, các bo mạch truyền tín hiệu cho các tiếp điểm, công tắc an toàn dưới hố pit.
Đối với thang máy thủy lực, nước lũ thường mang theo nhiều cặn bẩn, chất thải và hạt mịn, những thứ này có thể trộn lẫn với dầu thủy lực trong trường hợp bể chứa bị ngập. Do đó, cần lưu ý đánh giá sự nhiễm bẩn của dầu thủy lực sau ngập lụt. ISO 4406:1999 là tiêu chuẩn quốc tế được sử dụng rộng rãi để đo lường mức độ nhiễm bẩn trong dầu thủy lực.
Về an toàn con người, nguy cơ giật điện là điều không thể xem nhẹ. Khi nước hoặc độ ẩm xâm nhập, khả năng cách điện của hệ thống giảm đáng kể. Trong điều kiện khô ráo, điện trở cách điện giữa dây dẫn và đất gần như vô hạn (khi đo ở điện áp 500V), nhưng khi ẩm ướt lâu ngày, giá trị này giảm xuống rất thấp – cho phép dòng điện rò ra ngoài. Dòng điện rò tuy nhỏ nhưng vẫn đủ gây giật điện, đặc biệt nguy hiểm nếu thiết bị chống rò điện không hoạt động hoặc lắp đặt sai kỹ thuật.
Thang máy bị ngập nước, thấm nước sẽ dừng hoạt động, dẫn tới sự cố kẹt người. Trong ảnh: Một số trường hợp người bị mắc kẹt bên trong cabin thang máy do nước mưa và ngập lụt.
Trong trường hợp nước thấm liên tục hoặc đọng lâu ngày ở đáy hố thang như lũ lụt lâu ngày, không hút nước kịp thời,… kết hợp với chênh lệch nhiệt độ, hơi nước có thể bốc hơi, ngưng tụ trong toàn bộ giếng thang. Độ ẩm giếng thang máy tăng cao sẽ ảnh hưởng đến cả thiết bị điện và cơ khí dọc giếng thang.
Trong khi các thiết bị điện có thể chập bo mạch, hỏng hoàn toàn; các bộ phận cơ khí bị ăn mòn (rỉ sét), giảm tuổi thọ đáng kể – đặc biệt là tiếp điểm an toàn cửa tầng, có thể dẫn đến hỏng mạch an toàn. Dây cáp bị rỉ sét phải thay sớm, gây tốn kém chi phí.
Hố thang bị ngập úng nước lâu ngày khiến thiết bị cơ khí rỉ sét
Về yếu tố môi trường và kết cấu công trình, nước ứ đọng lâu ngày là môi trường lý tưởng cho nấm mốc và vi khuẩn phát triển, có thể làm hỏng kết cấu nền móng. Ở khu vực khí hậu nóng ẩm, nước đọng là nơi muỗi và nhiều loại côn trùng. Ở vùng khí hậu nóng ẩm, nước đọng là nơi muỗi và nhiều loại côn trùng khác sinh trưởng, gây ảnh hưởng tới an toàn và sức khỏe cộng đồng.
Hố thang máy bị ngập nước hòa lẫn với dầu máy và bụi bẩn. Dầu từ thiết bị thang máy hòa vào nước cũng khiến việc loại bỏ và xử lý trở nên khó khăn hơn.
Nước lẫn dầu, bụi bẩn và cặn: Khi nước hòa lẫn với dầu mỡ, bụi và cặn bẩn trong hố thang tạo ra hỗn hợp độc hại, có thể gây ăn mòn và làm hỏng thép, bê tông. Trong tình huống này, giải pháp an toàn nhất là thuê đơn vị chuyên về khắc phục thiệt hại do nước để xử lý.
Khi thang máy bị ngập nước, dù ở mức độ nào, tuyệt đối không khởi động, vận hành thang máy. Nước có thể xâm nhập vào các bộ phận điện – điện tử, làm mất cách điện, gây đoản mạch, phóng điện, chập cháy. Vì vậy, chỉ sau khi đã được kiểm tra, bảo dưỡng toàn diện thì thang máy mới được phép hoạt động trở lại.
Hố thang máy trước và sau khi được xử lý, cải tạo sau ngập lụt
Trong đợt bảo dưỡng đầu tiên, kỹ thuật viên cần:
Bước 1: Ngắt toàn bộ hệ thống điện của thang máy.
Bước 2: Thoát/hút nước trong hố thang.
Bước 3: Kiểm tra sơ bộ các thiết bị bị ngập trong nước; Lập kế hoạch sấy khô, tái sử dụng hoặc thay thế các thiết bị (nếu cần thiết).
Bước 4: Kiểm tra toàn diện hệ thống điện – điện tử: tủ điều khiển (controller), biến tần (driver), tiếp điểm an toàn, các đầu nối trên cao, bo mạch, nút bấm, hiển thị, dây dẫn liên quan, tiếp điểm đáy hố và hệ thống chiếu sáng.
Bước 5: Kiểm tra toàn bộ tính cách điện của thiết bị, giá trị điện trở cách điện, điện trở tiếp xúc các tiếp điểm trước khi cấp nguồn và cho thang máy hoạt động trở lại.
Bước 6: Đưa ra các phương án, giải pháp phòng ngừa chống ngập nước cho hệ thống.
Lưu ý: Một số thiết bị có thể được kích hoạt riêng lẻ để tránh chập điện lan sang các bộ phận khác, ví dụ chỉ cấp điện riêng cho hệ thống chiếu sáng; mạch an toàn; bộ điều khiển – biến tần – động cơ; nguồn cấp từ ắc quy.
Trước khi vận hành lại, cần thực hiện lại các phép thử cách điện theo quy định trong Chương 6 của TCVN 6396-20:2017 (EN 81-20:2014), để bảo vệ người sử dụng khỏi nguy cơ tiếp xúc với dây dẫn mang điện có điện trở cách điện thấp, nguy cơ rò dòng điện.
Các phép thử này phải được thực hiện theo hướng dẫn của nhà sản xuất, và kết quả thử nghiệm phải phù hợp với tiêu chuẩn TCVN 7447-6 (IEC 60364-6) được viện dẫn trong tiêu chuẩn TCVN 6396-20:2017 (EN 81-20:2014).
Điện trở cách điện phải được đo giữa tất cả các dây dẫn mang điện và đất ngoại trừ các mạch PELV và SELV có công suất 100VA hoặc thấp hơn. Các giá trị tối thiểu cho điện trở cách điện phải được lấy từ bảng trên.
Chỉ sau khi toàn bộ các phép thử hoàn tất và kết quả đạt yêu cầu, thang máy mới được phép đưa vào hoạt động trở lại – đây là biện pháp cần thiết để bảo vệ hệ thống khỏi hư hại tức thời do nước và tránh các tranh chấp giữa đơn vị bảo trì và chủ sở hữu.
