TCTM – Chuyên mục là nơi hội tụ nhiều nhà báo tên tuổi, sáng tạo, thế nên nội dung luôn đa dạng và bất ngờ. Nhà báo An Thanh – người giữ chuyên mục này sẽ mở đầu tháng 6 với những điều thú vị liên quan đến thang máy mà có thể ít ai ngờ tới, tất nhiên góc nhìn sẽ rất khác.
Những buổi bàn tròn đầu tiên, chúng ta chỉ bàn tới những thông tin trong nước, lần này với sự tham gia của BTV Radio 6g, hai vị khách mời Đối trọng và Cabin sẽ dẫn dắt chúng ta ra thế giới rộng lớn, khám phá nhiều điều bất ngờ thú vị.
Radio 6g: Chào tháng 6! Hôm nay chúng ta sẽ khởi động tháng chào hè rực rỡ với những điều thú vị trong cuộc sống xoay quanh nhân vật chính là thang máy!
Đối trọng: Các bạn thân mến, trước khi có thang máy, tầng trên cùng của các tòa nhà, nhất là nhà cao tần không hề hấp dẫn. Andreas Bernard, tác giả của “Lifted: A cultural History of the Elevator” đã nêu rõ rằng: “Trước khi có thang máy, các phòng ngay dưới mái nhà luôn là những không gian nghèo nàn, không ai muốn trở thành chủ nhân”.
Tại châu Âu khi đó, tầng cao nhất của tòa nhà được coi là không gian không đáng sống và chứa đựng nhiều nguy hiểm không kém tầng hầm. Từ khi thang máy ra đời đã làm mọi thứ thay đổi, tầng áp mái trong toà nhà bỗng trở thành không gian thú vị, lãng mạn, thậm chí là đắt đỏ nhất. Căn hộ áp mái cũng theo đó mà ra đời. Thực tế cho thấy, thang máy đã nâng tầm giá trị các căn phòng, nhất là ở tầng cao.
Radio 6g: Ô, thông tin thật thú vị! Vậy cụ Cabin sẽ góp vui về đề tài này với câu chuyện nào đây?
Cabin: Các bạn có biết không, đến giờ, người ta vẫn hỏi tôi về địa chỉ đầu tiên lắp thang máy cả trong nước và thế giới. Tôi biết Tạp chí Thang máy đã cất công điều tra lịch sử thang máy ở Việt Nam. Còn trên thế giới, theo tôi được biết, những tòa nhà đầu tiên có thang máy đều là những khách sạn lớn ở đô thị như New York (Hoa Kỳ), London (Vương quốc Anh) và Paris (Pháp). Khách sạn đầu tiên lắp đặt thang máy chở khách có tên là Fifth Avenue ở New York (Hoa Kỳ). Nơi đây mở cửa đón khách vào năm 1859 và được thiết kế riêng không giang để tích hợp thang máy. Theo tôi được biết, thang máy thời điểm đó được coi là một “mặt hàng xa xỉ”, giúp du khách không phải leo cầu thang.
Tranh vẽ minh họa thang máy trong Cửa hàng bách hóa Lord and Taylor, Manhattan, Mỹ năm 1873.
Radio 6g: Thế nhưng ban đầu thang máy chưa có tên là thang máy đúng không cụ?
Đối trọng: Đúng nhé Radio 6g. Khách sạn Langham ở trung tâm London (Vương quốc Anh), mở cửa vào năm 1865, là khách sạn lớn đầu tiên của châu Âu. Các ông chủ nơi đây tự nhận Langham là khách sạn đầu tiên ở London có thang máy thủy lực. Vào thời điểm đó, chúng không được gọi là thang máy – thay vào đó, nhân viên và khách hàng gọi đó là “phòng nâng”.
Radio 6g: Phòng nâng – đúng thật cái tên mà không phải ai làm nghề thang máy đều biết. Cụ Cabin có thêm thông tin thú vị nào nữa không cụ?
Cabin: Tiến sĩ Lee Gray, một chuyên gia thang máy tại Đại học North Carolina, cho biết thiết kế của những thang máy đầu tiên rất cụ thể. “Mỗi cabin sẽ có một băng ghế bọc nệm rất đẹp. Nhiều cabin trong số đó có đồ gỗ đẹp, gương, đèn chùm bằng gas treo từ giữa các phòng nâng này”. Có một người điều khiển chịu trách nhiệm mở và đóng cửa, đưa thang máy lên hoặc xuống rất chậm. Tốc độ di chuyển không phải là vấn đề của thang máy thời đó – khách đến đó để được chiều chuộng!
Radio 6g: Trong một lần đi tác nghiệp, một chuyên gia thang máy của Việt Nam trao đổi và đưa ra nhận định, ban đầu thang máy là nơi gặp gỡ của giới thượng lưu châu Ẩu.
Đối trọng: Hoàn toàn chính xác, Tiến sĩ Sean Williams của Đại học Sheffield cho biết: “Vào đầu thế kỷ XX, người ta đã nhận thức rằng bước ra khỏi thang máy cũng giống như bước ra xã hội, và do đó, bạn phải trông thật đẹp”. Ngay cả tiếng chuông kêu trên cửa cũng có tác dụng thu hút sự chú ý của người qua đường!
Có rất nhiều bài báo, sổ tay hướng dẫn, trong đó có một cuốn dành cho nam giới, cố gắng truyền đạt cách ăn mặc và hành vi phù hợp khi bước vào sảnh khách sạn. Thậm chí Tiến sĩ Sean Williams còn ví von: “Thang máy dừng lại ở tầng sảnh giống như tấm rèm kéo lên trên sân khấu giao lưu”.
Cabin: Tôi cũng chia sẻ thêm như thế này, cuộc sống hiện đại ngày nay thang máy đã trở thành thiết bị bình dân, nhưng vẫn có những thang máy xa xỉ, chỉ dành cho giới nhà giàu, thậm chí siêu giàu mới được sử dụng. Nếu bạn đặt phòng Suite penthouse sang trọng của khách sạn The Langham (London, Vương quốc Anh), bạn sẽ có 6 phòng ngủ, diện tích sàn 450m2, một cây đàn piano lớn, nhân viên phục vụ riêng 24/24 thang máy riêng cùng quyền sử dụng đầu bếp riêng. Giá tối đa của phòng suite Sterling là khoảng 24.000 bảng Anh/ngày đêm. Còn thang máy của The Langham thì thực sự là một kiệt tác nghệ thuật.
Radio 6g: Tôi vẫn tò mò không biết người ta vận hành chiếc thang máy đầu tiên như thế nào cụ Cabin ạ? Có giống cách chúng ta làm ngày nay hay không?
Cabin: Tôi phải nói thế này, những ngày đầu khi thang máy ra đời, công việc của người vận hành thang máy đòi hỏi phải vô cùng khéo léo. Tất cả các thang máy thế hệ đầu tiên đều được điều khiển bằng một thiết bị gọi là dây kéo. Người vận hành phải dừng kéo dây trước khi thang máy đến tầng mong muốn vì ngay cả khi dừng lại, cabin vẫn di chuyển tiếp một đoạn theo phương thẳng đứng.
Điều này buộc người vận hành thang máy phải thực sự có kinh nghiệm để biết khi nào cần kéo dây, dừng tời để cabin lướt đến điểm dừng mong muốn một cách chuẩn xác nhất. Ở Đức, trước Thế chiến thứ Nhất, nếu bạn muốn trở thành người vận hành thang máy, bạn phải được đào tạo trong 3 năm. Là 3 năm đấy nhé ông bạn, không phải dễ dàng đâu!
Radio 6g: Nên nút bấm trong thang máy chắc chắn là một phát minh lớn đúng không các cụ?
Đối trọng: “Đúng thế, nếu thang máy là phát minh quan trọng trong quá trình phát triển đô thị thì tôi cho rằng nút nhấn là một trong những phát minh thú vị nhất trong cuộc sống hiện đại”, PGS.TS Nguyễn Hồng Thái (Đại học Giao thông Vận tải) đã nói thế trong một lần chúng tôi trao đổi về đề tài này.
Nút bấm thang máy ra đời vào đầu thế kỷ XX và cuối cùng được thiết lập vào những năm 1920 ở châu Âu. Dù nhỏ bé nhưng thực sự nút bấm này đã trao quyền kiểm soát thang máy cho chính hành khách và về cơ bản đã chấm dứt kỷ nguyên của những người vận hành thang máy, vốn phải đào tạo tốn kém, công việc căng thẳng, dễ gây tai nạn.
Người vận hành thang máy tại Cửa hàng bách hóa William Taylor vào năm 1961.
Radio 6g: Nhưng liệu thang máy có bị giới hạn chiều cao hay không, thưa các cụ?
Đối trọng: Theo tôi được biết, tòa nhà cao nhất thế giới hiện nay là Burj Khalifa ở Dubai (Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất). Thang máy lên đến tầng 163 của tòa nhà có độ cao 504m. Với chiều cao 828 mét và 163 tầng, Burj Khalifa không chỉ là tòa nhà cao nhất thế giới mà còn nắm giữ hàng loạt kỷ lục ấn tượng như đài quan sát cao nhất, thang máy chạy nhanh nhất và cấu trúc nhân tạo cao nhất từng được con người xây dựng.
Với trình độ khoa học hiện nay thì có thể nói chúng ta đã chạm trần. Thang máy tiêu chuẩn không thể di chuyển quãng đường dài hơn 500m, vì trọng lượng của chính những sợi cáp thép trở nên quá lớn. Có một điểm mà các sợi cáp nặng đến mức chính trọng lượng của chúng sẽ khiến chúng bị hỏng.
Cabin: Chúng ta vẫn phải chờ sự tiến bộ tiếp theo của khoa học kỹ thuật để phá giới hạn này và tôi nghĩ nó sẽ nhanh đến thôi.
Radio 6g: Thưa các quý vị, chỉ trong vòng hơn một giờ đồng hồ, chúng ta chia sẻ, chỉ ra tới 9 điểm thú vị liên quan đến thang máy. Vậy thì liệu chúng ta có thể kết thúc buổi trò chuyện này bằng một thông tin mới nữa hay không?.
Đối trọng: (cười) tôi xin dành vinh dự này cho GS Cabin, cụ vừa nói về hạn chế chiều cao, liệu chúng ta có thể giới hạn về hướng chuyển động của thang máy?
Cabin: Tạp chí là diễn đàn của các chuyên gia, những người hành nghề thang máy, nhưng tôi cũng mạnh dạn chia sẻ: Những hạn chế về chiều cao và thậm chí là hướng có thể sớm trở thành dĩ vãng. Hãng Thyssenkrupp Elevator tại Đức đã phát triển một hệ thống thang máy di chuyển đa hướng gọi là “MULTI” sử dụng công nghệ điện từ trường. Tổng Giám đốc điều hành Michael Cesarz giải thích cách thức hoạt động của thang máy không dây thông qua việc sử dụng từ trường và trí tuệ nhân tạo AI.
“Không có giới hạn về chiều cao”, Michael Cesarz cho biết. “Chúng ta có thể đi một hoặc hai hoặc ba km nếu muốn, điều này là không thể với dây cáp”. Một phiên bản thử nghiệm đã được lắp đặt trong một tòa tháp ở Rottweil và tòa nhà đầu tiên lắp đặt loại thang máy mang tính cách mạng này dự kiến sẽ hoàn thành vào cuối năm 2025.
Radio 6g: Trân trọng cảm ơn các vụ vì một buổi trò chuyện quá thú vị, hẹn gặp lại các cụ trong thời gian tới.
Café Lạc Long Quân: Thang máy và hai nhà phát minh cùng tên Otis
