TCTM – Việc sử dụng thang máy để sơ tán trong tình huống khẩn cấp từng là một điều cấm kỵ. Tuy nhiên, sự ra đời của Tiêu chuẩn EN 81-76:2025 đã thay đổi hoàn toàn quan niệm này, mở ra một kỷ nguyên mới cho việc thiết kế thang máy sơ tán trong trường hợp khẩn cấp, đặc biệt dành cho người khuyết tật.
Bài viết này nhằm giới thiệu một cái nhìn tổng quan về Tiêu chuẩn EN 81-76:2025 – Yêu cầu an toàn về cấu tạo và lắp đặt thang máy – Thang máy chở người và chở hàng – Phần 76: Sơ tán người khuyết tật bằng thang máy. Đây là bộ quy tắc thiết kế mới và đầu tiên dành cho thang máy sơ tán.
Về cơ bản, hoạt động của thang máy sơ tán tương tự như thang máy cứu hỏa. Sau khi nhận được tín hiệu gọi sơ tán:
– Giai đoạn 1: Cabin sẽ tự động di chuyển về tầng thoát hiểm sơ tán (Evacuation exit landing – EEL) – tầng được chỉ định để thoát khỏi tòa nhà theo kịch bản sơ tán của tòa nhà. Sau khi tất cả người trong cabin ra ngoài, cửa sẽ tự động đóng lại.
– Giai đoạn 2: Giai đoạn này bắt đầu sau khi kích hoạt chế độ vận hành sơ tán trong trường hợp khẩn cấp bằng phương pháp thủ công hoặc tự động. Có ba chế độ vận hành sơ tán với các mức độ ưu tiên khác nhau được đề cập trong Tiêu chuẩn EN 81-76:2025. Dựa trên loại tòa nhà và chiến lược sơ tán, thang máy phải được trang bị ít nhất một trong các chế độ vận hành sau:
+ Vận hành sơ tán tự động: Trong trường hợp này, thang máy tự động phản hồi các cuộc gọi từ bên ngoài và đưa hành khách đến tầng thoát hiểm sơ tán. Nếu tải trọng dưới 20% tải trọng định mức, thang có thể sơ tán các tầng trung gian trên đường đến tầng thoát hiểm sơ tán. Tùy theo cài đặt, thang máy có thể sơ tán tất cả các tầng hoặc hệ thống quản lý tòa nhà (BMS) sẽ chỉ định các khu vực sơ tán riêng biệt.
+ Vận hành sơ tán hỗ trợ từ xa: Trong chế độ này, thang máy được điều khiển hoàn toàn từ xa bởi một nhân viên hỗ trợ sơ tán tại bảng điều khiển trung tâm. Bảng điều khiển này sẽ tiếp nhận, điều khiển tất cả các tín hiệu gọi tầng. Cabin thang máy và các tầng được trang bị hệ thống giám sát video và kết nối âm thanh hai chiều với bảng điều khiển để giám sát và liên lạc.
+ Vận hành sơ tán có người điều khiển: Ở chế độ này, một nhân viên hỗ trợ sơ tán sẽ trực tiếp đi trong thang máy để điều khiển. Người này sẽ thấy các lệnh gọi thang từ các tầng khác của tòa nhà trên bảng điều khiển trong cabin và tự mình điều khiển thang.
Với chế độ vận hành này, thang máy sẽ được trang bị các thiết bị vận hành cần thiết, cùng với hệ thống liên lạc hai chiều để kết nối với tầng thoát hiểm và khu vực có thể thực hiện cứu hộ khẩn cấp (như phòng máy hoặc bảng điều khiển trung tâm).
Tiêu chuẩn EN 81-76 chia thang máy sơ tán thành hai loại:
– Loại A: Dành cho các tòa nhà nhỏ như nhà ở và có phạm vi hạn chế, chiều cao tòa nhà không thuộc quy định phải lắp đặt thang máy chữa cháy.
+ Thang máy không bắt buộc phải vận chuyển cáng cứu thương. Tải trọng định mức ít nhất là 630kg.
+ Không yêu cầu chế độ vận hành từ xa.
+ Chỉ cần một tầng thoát hiểm (EEL) cho chiến lược sơ tán.
+ Nếu không có nguồn điện phụ, thang máy Loại A cần trang bị chế độ cứu hộ tự động.
– Loại B: Được thiết kế cho các tòa nhà lớn hơn, có số lượng người cần sơ tán lớn hơn và các tình huống phức tạp hơn.
Yêu cầu tối thiểu đối với hạng này là tải trọng định mức 1.000 kg và có nguồn điện phụ. Thang máy sơ tán cần phải đạt tiêu chuẩn Loại B, đặc biệt là khi tòa nhà đó theo quy định bắt buộc phải lắp đặt thang máy cứu hỏa.
Dưới đây là các yêu cầu cốt lõi đối với thang máy sơ tán:
– Cửa sập khẩn cấp: Để hỗ trợ hành khách bị kẹt, cabin thang máy cần thiết kế với một cửa sập thoát hiểm khẩn cấp trong cabin phù hợp với Tiêu chuẩn EN 81-20. Đối với Hạng B, kích thước cửa sập sẽ lớn hơn.
– Hệ thống kích hoạt: Thang máy sơ tán phải được trang bị đầu vào tín hiệu hoặc một công tắc thang máy sơ tán để kích hoạt Giai đoạn 1.
– Hệ thống thông báo: Cabin và các tầng thoát hiểm (EELs) cần có các hệ thống thông báo và màn hình hiển thị khác nhau.
– Liên lạc và giám sát: Tùy thuộc vào chế độ vận hành được chọn, thang máy phải có:
+ Hệ thống liên lạc âm thanh hai chiều (toàn diện hơn đối với chế độ sơ tán từ xa và đơn giản hơn đối với chế độ sơ tán có người điều khiển).
+ Bảng điều khiển và hệ thống giám sát video (đối với chế độ sơ tán từ xa).
– Thông báo ngừng hoạt động: Ngoài ra, thang máy phải có tùy chọn ngừng hoạt động sơ tán thông qua tín hiệu “ngừng dịch vụ”. Tín hiệu này sẽ được gửi đi nếu môi trường xung quanh thang máy không còn an toàn (ví dụ: có khói trong khu vực phía trước cửa tầng, trong giếng thang hoặc trên lối thoát hiểm đã cài đặt).
Các điều kiện quan trọng đối với một tòa nhà có thang máy sơ tán bao gồm:
– Giếng thang máy sơ tán phải là một khoang chống cháy riêng biệt. Các thiết bị thang máy và giếng thang phải được bảo vệ chống lại lửa và nước.
– Thang máy sơ tán có thể phục vụ một, hoặc đối với Hạng B thì có nhiều hơn một tầng thoát hiểm thay thế (EEL). Trong trường hợp tầng thoát hiểm chính hoặc lối thoát hiểm dẫn đến đó không còn an toàn (ví dụ như bị khói bao phủ), thang máy có thể chuyển sang một tầng thoát hiểm khác. Điều này giúp tăng thêm sự linh hoạt và an toàn trong quá trình sơ tán.
– Phải có khu vực an toàn (safe area – sảnh an toàn) trước các tầng của thang máy sơ tán, nơi mọi người có thể tập trung chờ đợi để được sơ tán. Tiêu chuẩn EN 81-76 cũng cho phép kết hợp các khu vực an toàn tại tầng với cầu thang.
– Tòa nhà phải được trang bị nguồn điện phụ, ít nhất là đối với thang máy sơ tán Loại B.
Tại các công trình siêu cao tầng, thang máy là một phần của kế hoạch phòng cháy chữa cháy, sơ tán.
Nếu nguồn điện bị gián đoạn hoặc chuyển từ nguồn này sang nguồn khác, thang máy phải hoạt động trở lại trong vòng 60 giây.
Thang máy Loại A không cần nguồn điện phụ, nhưng phải có chế độ cứu hộ tự động. Ngược lại, thang máy Loại B bắt buộc phải có nguồn điện phụ.
Tiêu chuẩn EN 81-76:2025 đặt ra các yêu cầu chi tiết về hướng dẫn sử dụng và bảo trì đối với thang máy sơ tán.
– Hướng dẫn sử dụng và đào tạo
Đối với nhà sản xuất: Nhà sản xuất, nhà cung cấp và đơn vị lắp đặt cần đảm bảo cung cấp đầy đủ thông tin chi tiết về các quy định, chế độ hoạt động và cách thức vận hành của thang máy sơ tán.
Đối với người quản lý và người dùng: Công tác đào tạo là rất quan trọng:
+ Đào tạo nhân sự chỉ huy sơ tán: Những người phụ trách chỉ huy việc sơ tán cần được đào tạo chuyên sâu, đặc biệt là cách sử dụng các chế độ điều khiển có người hỗ trợ hoặc điều khiển từ xa.
+ Đào tạo người được sơ tán: Cần hướng dẫn lại cho người dân về việc sử dụng thang máy sơ tán trong trường hợp khẩn cấp, vì điều này trái ngược với quy tắc “không dùng thang máy khi có hỏa hoạn” truyền thống.
Lực lượng CC&CNCH thuộc Công an TP Hà Nội sơ tán cư dân trong vụ cháy tại tầng 12, tòa nhà E1, khu đô thị Nam Thăng Long (Ciputra), phường Phú Thượng, xảy ra vào tháng 7/2025
– Kiểm tra và diễn tập định kỳ: Cần tiến hành các bài kiểm tra định kỳ hoặc diễn tập khẩn cấp mô phỏng để đảm bảo mọi người đã nắm vững quy trình và thiết bị hoạt động tốt.
– Bảo trì: Về công tác bảo trì, thiết bị cần được bảo trì và kiểm tra hoạt động định kỳ. Việc này không chỉ áp dụng cho thang máy mà còn cho tất cả các thành phần liên quan như hệ thống nguồn điện và hệ thống liên lạc.
Tiêu chuẩn EN 81-76:2025 – Sơ tán người khuyết tật trong trường hợp khẩn cấp là một bước ngoặt quan trọng, giúp cải thiện đáng kể mức độ an toàn cho các tòa nhà. Tuy nhiên, việc áp dụng rộng rãi tiêu chuẩn này sẽ mất thời gian và đặt ra nhiều thách thức mới.
Bên cạnh đó, tiêu chuẩn này không đề cập cụ thể đến các chiến lược sơ tán tại chỗ (stay-put evacuation) hay sơ tán theo giai đoạn (phased evacuation), cũng như không nói rõ thang máy cần kết nối với loại cảm biến nào để ưu tiên đón người ở các tầng đang gặp nguy hiểm. Vì vậy, có thể cần phải diễn giải thêm tiêu chuẩn để áp dụng.
Ngoài ra, một trong những thách thức lớn nhất là xác định số lượng và kích thước thang máy cần thiết. Mặc dù có thể dựa vào số lượng người khuyết tật, nhưng nếu những người khác cũng sử dụng thang máy này trong trường hợp khẩn câp, bài toán sẽ trở nên phức tạp hơn. Đây sẽ là một nhiệm vụ quan trọng mà ngành công nghiệp thang máy và xây dựng cần giải quyết trong tương lai.
Thông tin mới cập nhật
