TCTM – Tại thành phố cảng Cape Town (Nam Phi), cạnh khu vực nhộn nhịp của bờ sông Victoria & Alfred, một khối bê tông khổng lồ từng bị bỏ quên nay đã trở thành điểm hẹn nghệ thuật hàng đầu của châu Phi – Bảo tàng Nghệ thuật đương đại Châu Phi Zeitz MOCAA.
Được xây dựng ban đầu vào những năm 1920, Nhà máy ngũ cốc Grain Silo tại thành phố cảng Cape Town từng là “trái tim’ của ngành xuất khẩu lúa mì Nam Phi trong suốt thế kỷ 20. Cùng với sự ra đời của vận tải container, các hầm chứa ngũ cốc đã trở nên kém hữu dụng, công trình Grain Silo đứng im lìm, hoang phế như một tượng đài công nghiệp bị bỏ quên vào những năm 1990.
Thay vì phá bỏ toàn bộ cấu trúc, một dự án hồi sinh công trình Grain Silo chính thức được triển khai, biến nơi đây trở thành Bảo tàng Nghệ thuật đương đại Châu Phi Zeitz MOCAA. Dự án khởi công vào năm 2011 và hoàn thành, mở cửa cho công chúng vào năm 2017. Công trình được thiết kế bởi Heatherwick Studio, văn phòng kiến trúc nổi tiếng đến từ Anh Quốc, do kiến trúc sư Thomas Heatherwick đứng đầu.
Với chiều cao 57 mét, Grain Silo từng là tòa nhà cao nhất Cape Town
Với sự am hiểu sâu sắc về mối quan hệ giữa hình thức và chức năng, Heatherwick đã tạo nên những công trình đầy cảm hứng, làm thay đổi cách con người cảm nhận về không gian. Bài viết này sẽ khám phá thiết kế ấn tượng của ông dành cho Bảo tàng Nghệ thuật đương đại Châu Phi, đặc biệt là cách sử dụng hệ thống thang máy kính nhằm tôn vinh những hầm chứa ngũ cốc lịch sử và làm mới trải nghiệm di chuyển theo chiều dọc.
Hầm silo là một dạng kết cấu hình trụ đứng, thường được làm bằng bê tông hoặc thép, dùng để lưu trữ ngũ cốc, xi măng, thức ăn chăn nuôi hoặc vật liệu công nghiệp khác.
Cấu trúc nguyên bản của Nhà máy ngũ cốc Grain Silo gồm 42 ống silo bê tông cao gần 33m, dùng để lưu trữ và vận chuyển ngũ cốc. Việc chuyển đổi từ nhà kho chứa ngũ cốc thành bảo tàng nghệ thuật đặt ra thách thức lớn: Làm sao để biến một kết cấu kín, tối và dày đặc như các ống hầm silo thành không gian mở, sáng và có thể tiếp cận dễ dàng cho khách tham quan mà vẫn có thể giữ nguyên được hình thái công nghiệp đặc trưng.
Mặt bằng hiện trạng toà nhà cho thấy tập hợp của hàng loạt silo tạo nên 1 cấu trúc rất đặc biệt
Trong thế giới kiến trúc, rất ít nhà thiết kế có tầm nhìn đủ táo bạo để tái tưởng tượng không gian và thách thức những chuẩn mực thông thường. Thomas Heatherwick – bộ óc đầy sáng tạo đứng sau Heatherwick Studios – là một trong số đó.
Heatherwick Studio đã giải bài toán này bằng cách đục rỗng một phần các ống silo ở trung tâm, tạo ra một khoang thông tầng hình elip với các đường cong mềm mại, cao và rỗng ở giữa tòa nhà – nơi đóng vai trò như giếng trời và sảnh trung tâm.
Các ống silo còn lại được cải tạo thành một mạng lưới phức tạp gồm các phòng trưng bày, cầu thang và trục thang máy, vừa đảm bảo chức năng, vừa giữ lại nét đặc trưng của công trình công nghiệp ban đầu.
Toàn bộ dự án bao gồm hai khối chức năng: Khách sạn The Royal Portfolio (còn được biết tới là khách sạn Silo và Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại Châu Phi Zeitz.
Để phá vỡ sự cứng nhắc mang tính hình học của công trình ban đầu, Heatherwick lấy cảm hứng từ những đường cong mềm mại của hạt ngô, cũng để lồng ghép yếu tố gợi nhắc đến di sản công nghiệp ngũ cốc trước đây của thành phố cảng Cape Town. Sơ đồ minh hoạ cách tiếp cận của KTS: sử dụng khoảng rỗng để kết nối 2 chức năng chính của 2 khối nhà
Không gian công trình trong quá trình thi công
Vì các ống silo đóng vai trò giữ ổn định cho toàn bộ công trình, nhóm thiết kế phải phối hợp chặt chẽ với kỹ sư xây dựng để cắt gọt bê tông mà không làm ảnh hưởng tới kết cấu chung. Giải pháp được đưa ra là đổ thêm lớp bê tông cốt thép dày 25cm bên trong từng ống silo có đường kính 5,5m, sau đó mới tiến hành khoét rỗng để tạo giếng trời.
Theo nhóm dự án, cải tạo một công trình bê tông chưa bao giờ là việc dễ dàng: có phần bê tông vô cùng vững chắc, lại có phần đã yếu đi theo thời gian, khiến việc khoan cắt không khác một cuộc khai quật khảo cổ.
Mô hình minh hoạ quá trình ghép cốt pha và đổ các lớp bê tông mới định hình cũng như cắt các lớp bê tông cũ
Những vết cắt thô vào cấu trúc cũ và vết cắt sau khi hoàn thiện
Một số ống silo được cải tạo để làm khu vực cầu thang bộ
Heatherwick mô tả không gian ” giống như một nhà thờ vòm”. Ông nói: “Chúng tôi quan tâm đến việc làm cách nào để thổi hồn vào trong công trình. Người quản lí khá thẳng thắn khi nói rằng những chiếc ống này trông như rác cho trưng bày nghệ thuật, vì vậy thách thức là làm thế nào chúng tôi có thể giữ được tinh thần của dạng hình ống này mà mang đến chức năng, tạo ra không gian trưng bày loại A.”
Một yêu cầu quan trọng là đưa ánh sáng tự nhiên vào sâu trong công trình. Heatherwick đã hợp tác cùng Tập đoàn Mazor Aluminum chế tác các ô cửa kính lớn hình gối cùng chi tiết cấu tạo như vết cắt kim cương, sau đó gắn khéo léo vào khung bê tông sẵn có ở các tầng cao. Mỗi ô cửa sổ được cấu tạo từ 56 tấm kính lồng ghép vào nhau. Ánh sáng xuyên qua tạo nên hiệu ứng thay đổi liên tục trong ngày.
Tại nhiều công trình, thang máy thường được đặt bên trong các giếng thang tối hoặc một góc của công trình, không được đánh giá cao trong việc nâng tầm trải nghiệm không gian. Nhưng tại MOCAA, thang máy lại trở thành ‘người kể chuyện’, đưa khách tham quan bước vào hành trình khám phá, giúp kết nối giữa cấu trúc hầm silo bê tông lịch sử trăm năm và không gian kiến trúc hiện đại.
Khu vực sảnh Bảo tàng MOCAA được trang bị hệ thống hai thang máy kính quan sát toàn cảnh được đặt trong các ống silo khổng lồ từng được sử dụng để chữa ngũ cốc trước đây, giúp người sử dụng có thể quan sát được kết cấu bên trong các ống xi-lô cũ khi di chuyển lên xuống.
Hơn nữa, ánh sáng tự nhiên được tận dụng tối đa nhờ các khoảng rỗng và thiết kế giếng trời, tạo ra hiệu ứng ánh sáng và bóng đổ liên tục thay đổi theo thời gian trong ngày. Điều này mang lại trải nghiệm thị giác độc đáo, khiến mỗi lần di chuyển giữa các tầng trở thành một phần của chuyến tham quan, thay vì chỉ là quá trình “lên/xuống” thông thường.
Thiết kế thang máy tại MOCAA không đơn thuần là lựa chọn mang tính thẩm mỹ. Nó thể hiện cam kết của Heatherwick trong việc “làm mới” khái niệm di chuyển theo chiều dọc. Những khoảnh khắc đi thang máy – thường bị xem nhẹ – giờ trở thành trải nghiệm cảm xúc. Thang máy kết nối các tầng của hầm chứa, đưa người dùng di chuyển không chỉ về mặt thể chất mà còn về cảm xúc.
Một trong những đặc trưng rõ nét trong triết lý thiết kế của Heatherwick Studio là không bỏ qua bất kỳ yếu tố nào – dù là nhỏ nhất. Thang máy – vốn được nhìn nhận như công cụ di chuyển đơn thuần – lại trở thành “đất diễn” cho sự sáng tạo và kỳ diệu. Bằng cách thổi vào đó tính nghệ thuật và tư duy đổi mới, nhóm thiết kế đã làm mờ ranh giới giữa kỹ thuật và trải nghiệm.
Heatherwick Studio từng thực hiện nhiều dự án với tư duy tương tự – coi thang máy và cầu thang là không gian để sáng tạo. Một ví dụ tiêu biểu khác là công trình “Vessel” tại Hudson Yards, New York – một cấu trúc thép xoắn ốc khổng lồ 16 tầng, gồm 2.465 bậc thang, 80 cầu thang và toàn bộ tầm nhìn ấn tượng ra hai con sống Hudson và Manhattan.
Nội dung: Phương Trang
Hình ảnh: Tổng hợp
