TCTM – Khi ngọn lửa bùng phát tại các tòa nhà cao tầng, việc sơ tán hàng nghìn người xuống hàng chục tầng lầu một cách an toàn trở thành cuộc chạy đua với thời gian.
Theo thông tin mới nhất của Chanel News Asia, số người tử vong trong vụ cháy cụm chung cư Wang Fuk Court ở Hong Kong (Trung Quốc) tính đến ngày 28/11/2025 đã tăng lên 94, có thể còn tăng do hàng trăm người vẫn mất tích.
Sở cứu hỏa Hong Kong sáng ngày 28/11/2025 cho biết, phần lớn nạn nhân được phát hiện ở hai tòa Wang Cheong và Wang Tai, những nơi ngọn lửa hoành hành dữ dội nhất. Đây là vụ hỏa hoạn gây thương vong nhiều nhất ở Hong Kong kể từ năm 1948, khi một vụ nổ kéo theo đám cháy khiến 135 người thiệt mạng.
Mặc dù hơn 900 người đã được sơ tán khỏi Wang Fuk Court, vẫn chưa rõ còn bao nhiêu cư dân đang mắc kẹt.
Vụ hỏa hoạn thảm khốc này – được cho là đã lan từ tòa nhà này sang tòa nhà khác qua các vật liệu được sử dụng trong công trình cải tạo và bị gió lớn thổi bùng – đã bộc lộ rõ những khó khăn trong công tác sơ tán người của các tòa nhà cao tầng trong trường hợp khẩn cấp.
Các tòa nhà được bao quanh bởi giàn giáo tre và lưới xây dựng. (Ảnh: Reuters)
Sơ tán khẩn cấp tại các tòa nhà cao tầng không phải là vấn đề thường xuyên xảy ra, nhưng khi xảy ra, hậu quả thường vô cùng nghiêm trọng. Rủi ro cao nhất nằm ở các tòa nhà đông người vào thời điểm cố định như chung cư về đêm, văn phòng vào ban ngày.
Các vụ cháy thảm khốc trong lịch sử hiện đại, như vụ tấn công 11/9/2001 tại Trung tâm Thương mại Thế giới (Mỹ) khiến gần 3.000 người tử vong, hay cháy Grenfell Tower ở London năm 2017 khiến 72 người thiệt mạng, là những ví dụ điển hình về việc thất bại trong nỗ lực sơ tán sẽ dẫn đến hậu quả lớn như thế nào.
Các kịch bản lặp lại: Một khi ngọn lửa bùng phát, việc đưa hàng nghìn người xuống an toàn qua hàng chục tầng lầu trở thành một cuộc chạy đua với thời gian.
Nhưng điều gì thực sự khiến việc sơ tán một tòa nhà cao tầng trở nên khó khăn đến vậy? Thách thức không chỉ đơn thuần nằm ở việc “đưa mọi người ra ngoài” mà còn phụ thuộc vào hành vi của con người khi đứng trước áp lực sống còn hay đặc điểm từng công trình.
Cụ ông hoảng loạn trước tòa chung cư đang cháy khi biết vợ mình vẫn còn bên trong (Ảnh: Reuters).
Rào cản lớn nhất đơn giản là khoảng cách từ các tầng cao xuống mặt đất. Cầu thang bộ là lối thoát hiểm đáng tin cậy duy nhất trong hầu hết các vụ cháy, nhưng việc đi xuống cầu thang trong các cuộc sơ tán thực tế chậm hơn nhiều so với hầu hết mọi người nghĩ.
Trong điều kiện có kiểm soát hoặc diễn tập, mọi người di chuyển xuống với tốc độ khoảng 0,4 đến 0,7 mét/giây. Nhưng trong một tình huống khẩn cấp thực tế, đặc biệt là trong các vụ cháy nhà cao tầng, tốc độ này có thể giảm mạnh.
Trong vụ tấn công ngày 11/9/2001 tại Trung tâm Thương mại Thế giới, tốc độ ghi nhận của những người sống sót xuống cầu thang thường thấp hơn 0,3 m/s. Tốc độ càng giảm với các tòa nhà chọc trời, nơi quãng đường phải đi thang bộ rất dài.
Sơ đồ mô phỏng trục thang bộ tại Trung tâm Thương mại Thế giới
Việc đi bộ kéo dài sẽ khiến người ta thấm mệt, làm giảm đáng kể tốc độ đi xuống. Các cuộc khảo sát được thực hiện sau các sự cố cho thấy rằng đại đa số người sơ tán khỏi nhà cao tầng dừng lại ít nhất một lần.
Trong vụ cháy một tòa nhà cao tầng ở Thượng Hải năm 2010, gần 50% số người sống sót là người cao tuổi nói rằng họ không thể giữ tốc độ suốt quá trình sơ tán. Đặc biệt, khi dòng người từ nhiều tầng nhập vào một trục cầu thang duy nhất, tình trạng tắc nghẽn rất dễ xảy ra.
Những người di chuyển chậm hơn bao gồm người lớn tuổi, những người có vấn đề về thể chất hoặc khả năng vận động và các nhóm sơ tán đi cùng nhau. Điều này làm giảm tốc độ di chuyển chung so với tốc độ thường được giả định cho những người khỏe mạnh, dẫn tới khả năng tạo ra các điểm nghẽn.
Một trong những cầu thang thoát hiểm ở tòa tháp WTC 1 được chụp trong cuộc sơ tán vào ngày 11/9/2001.
Những người di chuyển chậm đặc biệt phổ biến trong các tòa nhà dân cư, nơi các đối tượng cư dân đa dạng đồng nghĩa với việc tốc độ di chuyển khác nhau rất nhiều.
Tầm nhìn cũng ảnh hưởng lớn tới tốc độ sơ tán. Các nghiên cứu thực nghiệm cho thấy khi khói làm giảm tầm nhìn trong các sự cố thực tế, việc di chuyển có thể chậm hơn nữa do mọi người có xu hướng do dự, bước hụt hoặc vô thức điều chỉnh tốc độ của họ.
Theo giới chuyên gia, cách phản ứng của con người trong trường hợp khẩn cấp là một nguyên nhân lớn khác gây ra chậm trễ trong các cuộc sơ tán nhà cao tầng. Mọi người hiếm khi hành động ngay khi chuông báo cháy vang lên. Họ chần chừ, tìm kiếm sự xác nhận, kiểm tra tình hình, thu dọn đồ đạc hoặc phối hợp với các thành viên gia đình.
Những phút đầu tiên này gần như luôn là những phút “đắt giá” nhất khi sơ tán tòa nhà cao tầng.
Các nghiên cứu về hoạt động sơ tán trong vụ không tặc tấn công ngày 11/9/2001 tại Trung tâm Thương mại Thế giới cho thấy mọi người càng nhận thấy nhiều tín hiệu – khói, rung lắc, tiếng ồn – họ càng tìm kiếm thêm thông tin trước khi di chuyển.
Việc tìm kiếm thêm các thông tin đó làm tăng thêm sự chậm trễ. Mọi người nói chuyện với đồng nghiệp, nhìn ra ngoài cửa sổ, gọi điện cho gia đình, hoặc chờ đợi thông báo. Các tín hiệu mơ hồ càng làm họ chậm lại hơn nữa.
Người dân bật khóc khi chứng kiến đám cháy. Nhiều người đã được sơ tán trong vụ cháy cụm chung cư Wang Fuk Court ở Hong Kong ngày 27/11/2025.
Trong các tòa nhà chung cư, các gia đình, hàng xóm và nhóm bạn bè thường cố gắng sơ tán cùng nhau. Các nhóm như vậy chiếm không gian lớn hơn hoặc có xu hướng tụ lại thành những đám đông, làm giảm lưu lượng di chuyển tổng thể trong cầu thang bộ.
Nghiên cứu cho thấy khi một nhóm di chuyển theo đội hình “con rắn” – người nọ nối đuôi người kia, thường có tốc độ sơ tán nhanh nhất, chiếm ít không gian hơn và cho phép người khác vượt qua dễ dàng, tránh ùn tắc cục bộ.
Khi các tòa nhà cao tầng ngày càng cao hơn và dân số ngày càng già đi, giả định cũ rằng “mọi người đều có thể đi cầu thang” đơn giản là không còn đúng nữa. Việc sơ tán toàn bộ người trong tòa nhà có thể mất quá nhiều thời gian, và đối với nhiều cư dân (người lớn tuổi, người bị hạn chế khả năng di chuyển, các gia đình sơ tán cùng nhau), việc đi xuống cầu thang dài đôi khi là điều không thể.
Đây là lý do tại sao nhiều quốc gia đã áp dụng tầng lánh nạn: các tầng được bảo vệ khỏi lửa và khói được xây dựng bên trong các tòa nhà cao tầng/siêu cao tầng như những điểm tập kết an toàn. Những tầng lánh nạn có thể giúp giảm bớt các điểm nghẽn và ngăn chặn các hàng dài người chờ đợi để được sơ tán.
Nhờ vào khu vực đặc biệt mang tên tầng lánh nạn, hơn 100 người trong tòa nhà Samwhan Art-Nouveau 33 tầng tại Hàn Quốc đã thoát khỏi vụ cháy lớn kéo dài gần 16 giờ, xảy ra vào tháng 10/2020 mà không ai bị thương nặng
Các tầng lánh nạn giúp mọi người có một nơi an toàn để nghỉ ngơi, chuyển sang cầu thang có tầm nhìn tốt hơn hoặc chờ đợi lính cứu hỏa. Về cơ bản, các tầng lánh nạn giúp cho việc di chuyển theo chiều dọc dễ quản lý hơn trong các tòa nhà mà việc đi xuống liên tục là không thực tế.
Theo QCVN 06:2022/BXD, tầng lánh nạn cách nhau không quá 20 tầng, tầng lánh nạn đầu tiên được bố trí không cao quá tầng thứ 21. Khu vực bố trí gian lánh nạn, phải được ngăn cách với các khu vực khác bằng bộ phận ngăn cháy có giới hạn chịu lửa không nhỏ hơn REI 150.
Cùng với các tầng lánh nạn là thang máy sơ tán – loại thang được thiết kế để vận hành trong hỏa hoạn với trục giếng thang được tăng áp, sảnh chờ được bảo vệ và nguồn điện dự phòng. Những cuộc sơ tán hiệu quả nhất kết hợp cả cầu thang và thang máy, với tỷ lệ điều chỉnh theo chiều cao, mật độ và đặc điểm cư dân tòa nhà.
Các tiêu chuẩn cho thang máy sơ tán được đề cập tại CEN/TS 81-76, ISO/TS 18870, ASME A17.1, và Dự thảo CEN prEN 81-76. Tại Việt Nam, hiện chưa có quy chuẩn, tiêu chuẩn riêng về thang máy sơ tán.
Mới đây, Ủy ban Tiêu chuẩn Châu Âu đã chính thức ban hành tiêu chuẩn thiết kế mới cho thang máy sơ tán. Tiêu chuẩn về thang máy sơ tán có tên gọi đầy đủ là Tiêu chuẩn EN 81-76:2025 – Yêu cầu an toàn về cấu tạo và lắp đặt thang máy – Thang máy chở người và chở hàng – Phần 76: Sơ tán người khuyết tật bằng thang máy”.
Tại Việt Nam, “thang máy chữa cháy” được thiết kế để đáp ứng đồng thời cả nhu cầu của lực lượng cứu hỏa và khả năng hỗ trợ sơ tán người, tuy nhiên vấn đề sử dụng thang máy chữa cháy để phục vụ cho trường hợp sơ tán chưa được mô tả, quy định chi tiết.
Tại Việt Nam, hiện chưa có quy chuẩn, tiêu chuẩn riêng về thang máy sơ tán. Các quy định hiện hành, như TCVN 6396-72:2010, chỉ đề cập đến việc sử dụng thang máy chữa cháy để sơ tán người khỏi đám cháy một cách khá hạn chế.
Bài học rất rõ ràng: Việc sơ tán trong các tòa nhà cao tầng không thể chỉ dựa vào một phương tiện duy nhất. Cầu thang, tầng lánh nạn và thang máy sơ tán chuyên dụng cần được tích hợp đồng bộ để đảm bảo an toàn tại các tòa nhà cao tầng, siêu cao tầng.
Nội dung: Phương Trang
