TCTM – Các tiêu chuẩn thang máy và xây dựng cũng như một thói quen thiết kế lâu đời trước đây yêu cầu đặt lỗ thông gió ở đỉnh giếng thang. Tuy nhiên, yêu cầu này tới nay đã được đánh giá lại là không phù hợp, không thực sự đem lại hiệu quả.
Các tiêu chuẩn, quy chuẩn luôn được thay đổi để đảm bảo theo kịp công nghệ, an toàn cũng như phù hợp với đời sống. Và nếu như trước đây, lỗ thông gió giếng thang máy từng là một phần bắt buộc của các tòa nhà từ 3 tầng trở lên có thang máy thì ngày nay, lỗ thông gió lại là một lựa chọn có hoặc không, là trách nhiệm của nhà thiết kế công trình.
Chuỗi bài viết này sẽ tập trung về vấn đề tại sao lại có những thay đổi trong quy định lỗ thông gió cho giếng thang máy:
Phần 1: Tại sao lại có thông gió giếng thang máy?
Phần 2: Sự di chuyển của luồng khí trong giếng thang máy
Phần 3: Nhiệt, khói và thông gió giếng thang máy
Phần 4: Kiểm soát khói lan truyền vào giếng thang máy
Được đưa vào thiết kế thang máy vào thế kỷ 19 và được thiết lập vững chắc trong các quy định và tiêu chuẩn xây dựng trong nhiều thập kỷ, lỗ thông gió cho giếng thang máy đã dần trở thành một thói quen trong thiết kế, xây dựng và lắp đặt thang máy cho tòa nhà trong thời gian dài.
Các lỗ thông gió được yêu cầu đặt ở đỉnh giếng thang để ngăn chặn áp suất quá mức trong quá trình cabin đi lên, kiểm soát mùi và thoát khói khi cháy xảy ra:
– Kiểm soát áp suất và luồng không khí (hiệu ứng piston): Khi cabin thang di chuyển lên xuống, không khí bên trong giếng thang bị đẩy lên hoặc hút xuống, tạo ra chênh lệch áp suất giữa cabin và các tầng. Người ta cho rằng cần lỗ thông gió để cân bằng áp suất này, tránh trường hợp áp suất không khí gây rung lắc cabin.
– Thoáng khí, loại bỏ mùi: Giếng thang thông thoáng cũng được cho là giúp trao đổi không khí, ngăn chặn mùi khó chịu tích tụ bên trong giếng.
– Giải phóng khói, nhiệt trong giếng thang do hiệu ứng ống khói khi hỏa hoạn: Đây là lý do quan trọng nhất của quy định cũ. Mục đích là ngăn khói lửa tích tụ trong giếng thang khi có cháy. Theo quan niệm truyền thống, nếu khói xâm nhập vào giếng thang, một lỗ thông ở đỉnh giếng sẽ giúp khói thoát ra ngoài và ngăn không cho khói lan ngược trở lại các tầng khác.
Cụ thể, từ năm 1968 mã xây dựng Mỹ đã yêu cầu giếng thang phải có lỗ thông để “trường hợp có khói vào giếng, lỗ thông gió trên đỉnh giếng thang là cách đơn giản nhất để ngăn nó lan rộng và tạo điều kiện cho việc hút khói sau cháy.
Bộ luật Xây dựng Quốc tế (IBC) trước đây yêu cầu giếng thang phải có lỗ thông hơi. Các lỗ này phải được đặt ở đỉnh giếng thang và phải mở trực tiếp ra bên ngoài hoặc được dẫn ra bên ngoài bằng các ống dẫn có khả năng chống cháy tương đương với giếng thang.
Tương tự, Tiêu chuẩn EN 81-1:1985 (tại Việt Nam là TCVN 6395:1998) hay Tiêu chuẩn BS5655-6:1990 của Anh trước đây yêu cầu: “Giếng thang phải được thông gió đầy đủ, nhưng không được dùng nó để thông gió cho các phần khác không liên quan thang máy.
Để đảm bảo yêu cầu thông gió cho giếng thang, phải bố trí ở phần đỉnh giếng các lỗ thông gió trực tiếp ra ngoài hoặc qua buồng máy, buồng puli. Khi giếng được thông gió qua phòng máy hoặc phòng puly, cần sử dụng hệ thống ống dẫn khí. Tổng diện tích các lỗ thông gió tối thiểu phải bằng 1% tiết diện ngang giếng thang.”
Tiêu chuẩn BS5655-6:1990 của Anh còn lưu ý rằng: “Đạo luật Xây dựng Luân Đôn hoặc các quy định địa phương khác có thể yêu cầu diện tích lỗ thông hơi lớn hơn trong một số trường hợp nhất định.”
Các yêu cầu này có thể xuất phát từ việc giếng thang máy được sử dụng thêm cho các mục đích khác ngoài thang máy. Tại Anh, trong đầu thế kỷ 20, các giếng thang được sử dụng để chứa các hệ thống cơ khí và điện, cũng như các đường ống dẫn khí để phục vụ các tầng, vì đây được xem là tuyến đường nhanh chóng và tiết kiệm nhất. Tương tự, tại một số nơi, giếng thang máy còn được sử dụng như một ống đổ rác trong thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20.
Do đó, để kiểm soát mùi hôi, ngăn khí và các chất độc hại khác trong không khí tích tụ tại giếng thang, các tiêu chuẩn, quy chuẩn xây dựng thời điểm này như Mục L – Quy chuẩn Xây dựng (The Building Regulations) trước đây của Anh; Bộ Luật Xây dựng Quốc tế IBC; Đạo luật Xây dựng Luân Đôn năm 1939 hay các tiêu chuẩn về thang máy nói trên đều quy định giếng thang máy phải được thông gió.
Nhưng, tới nay, vấn đề sử dụng giếng thang máy cho mục đích khác ngoài thang máy đã bị cấm bởi EN 81. Cụ thể: Giếng thang, buồng máy và buồng puli không được sử dụng cho mục đích khác ngoài thang máy. Không được chứa các ống dẫn, cáp hoặc các thiết bị khác không phải cho thang máy trong những không gian này.
