TCTM – Nền văn minh Ấn Độ cổ đại đã để lại cho nhân loại một di sản văn hóa vô giá: Thiền Zen. Phật giáo tiếp thu và phát triển Thiền lên một tầm cao mới, trong khi truyền thống Việt Nam kết hợp phương pháp Thiền của Phật giáo với tư tưởng Lão và Nho, tạo nên một sự hòa quyện sâu sắc, ăn sâu vào tâm thức nhân dân ta.
Thiền là phương pháp rèn luyện tâm trí, giúp con người tập trung vào hiện tại thay vì vướng bận với quá khứ hay lo lắng về tương lai. Bản chất của Thiền không nằm ở trạng thái xuất thần hay loại bỏ hoàn toàn suy nghĩ, mà chính là chánh niệm, định tâm, tuệ giác và sự tĩnh lặng.
Khi kiểm soát được sự xao động của tâm trí, con người có thể đạt đến sự an ổn nội tại, từ đó thấu hiểu sâu sắc về bản thân và quy luật vô thường của vạn vật, giải thoát khỏi đau khổ do chấp niệm và ảo tưởng.
“Thiền” không phải là cách trốn tránh thực tại, mà ngược lại, giúp con người đối diện với thực tại một cách tỉnh thức và sáng suốt hơn. Nó không nhất thiết phải gắn liền với tôn giáo, mà là một phương pháp thực hành có thể mang lại lợi ích cho bất kỳ ai, bất kể tín ngưỡng. Thiền giúp quan sát bản thân và thế giới bên ngoài mà không bị cuốn theo chúng, tạo ra sự cân bằng trong tâm trí và cuộc sống, giúp nhận thức thế giới đúng như nó vốn có, không bị ảnh hưởng bởi thành kiến cá nhân.
“Định” trong thiền là sự hướng tâm, giúp kiểm soát và điều hòa nội lực thân tâm, đưa con người đến trạng thái an lạc và giải thoát. “Thiền Định” trong Phật giáo là một quá trình tu tập để đạt đến sự bất động của tâm và thân, giải phóng hoàn toàn khỏi dục vọng và ác pháp.
Thiền đã trở thành một phần quan trọng trong đời sống phương Tây. Nhiều trung tâm thiền nổi tiếng được thành lập như Trung tâm Y tế Chánh niệm tại Đại học Massachusetts, Trung tâm Thiền San Francisco và Trung tâm Thiền Làng Mai tại Pháp. Thiền Vipassana cũng có mặt tại nhiều quốc gia châu Âu.
Không gian Thiền tại Trung tâm Thiền San Francisco
Nhật Bản là một trong những quốc gia phát triển mạnh mẽ thiền định với nhiều trung tâm danh tiếng như Eiheiji, Myoshinji, Shunkoin, Antaiji, Tōfukuji và Ryutakuji (Lâm Tế). Thiền không chỉ là một phương pháp rèn luyện tâm trí mà còn thấm sâu vào đời sống và văn hóa của người dân nơi đây.
Khung cảnh bao quanh Trung tâm Thiền tại Chùa Daihonzan Eiheiji, nằm sâu trong vùng núi của tỉnh Fukui, Nhật Bản.
Chùa Daihonzan Eiheiji được thành lập bởi Thiền sư Dogen vào năm 1244, hiện đang là nơi tu tập của hơn hai trăm nhà sư. Du khách có thể tham gia các khóa Thiền để tu tập hay đơn giản là tìm sự thanh tịnh cho tâm hồn.
Tại Việt Nam, Thiền đã xuất hiện từ rất sớm. Phật hoàng Trần Nhân Tông sáng lập Thiền phái Trúc Lâm, mở ra truyền thống Thiền mang bản sắc dân tộc. Ngày nay, Thiền vẫn được tiếp tục thực hành rộng rãi, với những đóng góp nổi bật của Thiền sư Thích Nhất Hạnh trong việc phát triển thiền chánh niệm trên toàn thế giới. Trong thời hiện đại, nhiều người đã ứng dụng thiền để cải thiện sức khỏe và tinh thần.
Điển hình như bác sĩ Nguyễn Khắc Viện, dù chỉ còn một nửa lá phổi, vẫn sống khỏe mạnh đến 85 tuổi nhờ thiền. Kiến trúc sư Võ Trọng Nghĩa cũng áp dụng thiền vào các thiết kế kiến trúc của mình, tạo ra những không gian hài hòa và tĩnh lặng.
“Nhà hàng Vedana” của Võ Trọng Nghĩa Architects là công trình duy nhất của Việt Nam giành giải thưởng danh giá nhất (Grand Prize) tại Yuanye Awards lần thứ 11. Công trình nhà hàng Vedana được xây dựng tại bìa rừng Cúc Phương, nơi núi rừng và những thảm thực vật dày đặc bao bọc. Cấu trúc tre gồm 36 khung tre tạo nên hình thức mái vòm 3 tầng mái được lấy cảm hứng từ kiến trúc truyền thống.
“Nhà hàng Vedana” của Võ Trọng Nghĩa Architects là công trình duy nhất của Việt Nam giành giải thưởng danh giá nhất (Grand Prize) tại Yuanye Awards lần thứ 11. Công trình nhà hàng Vedana được xây dựng tại bìa rừng Cúc Phương, nơi núi rừng và những thảm thực vật dày đặc bao bọc. Cấu trúc tre gồm 36 khung tre tạo nên hình thức mái vòm 3 tầng mái được lấy cảm hứng từ kiến trúc truyền thống.
Tư tưởng Thiền đã trở thành triết lý sống phổ biến, ăn nhập vào ngôn ngữ bình dị của người dân Việt Nam, ví như: Tâm bất biến giữa dòng đời vạn biến. An nhiên, tự tại, buông bỏ. Hiện tại lạc trú, tùy duyên bất biến….
Với mong muốn đưa Thiền định vào mọi khía cạnh của cuộc sống, chúng tôi mạnh dạn đề xuất khái niệm “Kiến trúc Thiền” – nơi con người có thể dễ dàng Thiền trong từng khoảnh khắc, là không gian giúp tâm trí lắng đọng và tỉnh thức với hiện tại.
“Kiến trúc Thiền” không chỉ đơn thuần là vật chất kết hợp ánh sáng, âm nhạc, các vật thể mà còn là tinh hoa văn hóa Việt Nam cùng văn minh nhân loại. Không gian này sẽ “trợ duyên” con người luôn được kết nối với hiện tại và sự tỉnh thức, không bị cuốn vào vòng xoáy tham sân si, sống an nhiên.
Khi đạt đến trạng thái “bất nhị”, chủ nhân không còn bị ràng buộc bởi những ý niệm nhị nguyên, mà sẽ chứng ngộ bản chất thực sự của vạn vật, đạt đến sự giải thoát chân thật ngay trong cuộc sống này. Đó là con đường để khai mở trí tuệ, hạnh phúc.
Trung tâm Thiền Khao Yai, Thái Lan
Nội dung: Lê Văn
Hình ảnh: Sưu tầm
